Marifoon

De Marifoon is een zender/ontvanger voor de scheepvaart. Zowel op zee als op de meren en rivieren. Het gebruik van een Marifoon is grotendeels wereldwijd gestandaardiseerd. Voor het bezit en het gebruik van een Marifoon is een bedienings-certificaat en een licentie vereist. Deze blog gaan in op de techniek en het gebruik van de Marifoon aan boord van een plezier schip op binnenwater.

Techniek

De Marifoon is een zender/ontvanger installatie welke gebruik maakt van de VHF (very high frequency) band. De gebruikte VHF band loopt van 156.000 MHz t/m 162.000 MHz. De verschillende frequenties zijn ingedeeld in kanalen. Tussen de kanalen zit telkens een leegte van 25 MHz om interferentie tussen de kanalen te voorkomen.

Marifoon is in principe Simplex, echter zijn een aantal kanalen toegewezen voor Duplex verkeer. Simplex betekend dat er of gezonden of geluisterd kan worden. Dus niet zoals bij een telefoon gelijktijdig. Om aan te geven dat de andere kant kan spreken wordt de term OVER gebruikt. Bij Duplex kan wel gelijktijdig gesproken en geluisterd worden. Er wordt dan gebruik gemaakt van 2 Simplex kanalen. Duplex verkeer vereist speciale apparatuur.

Een marifoon kan op 2 verschillende vermogens uitzenden. Het zendvermogen bepaald hoe ver een marifoon kan zenden. De VHF signalen worden recht uitgezonden en volgen niet de ronding van de aarde. Hierdoor is de afstand van een VHF uitzending beperkt. Ook kan een VHF signaal slecht door obstakels zoals muren, bergen of andere structuren heen. Op zee kan een marifoon op hoog vermogen 30 zeemijl (ruim 55 Km) halen, op de binnenwateren op laag vermogen is dit hooguit een paar honderd meter. De 2 mogelijke zendvermogens zijn 1 watt en 25 watt. 1 watt is standaard voor binnenwateren, met uitzondering van een selectief aantal toegewezen kanalen. De moderne marifoon zal zelf de juiste zend sterkte kiezen. Ook hier geldt, onjuist gebruik is strafbaar.

De Marifoon kanalen zijn strikt toegewezen. Er zijn aparte kanalen voor uitwisseling van communicatie over de verkeers-begeleiding, aanroepen van bruggen en sluizen en speciale nood kanalen. Onjuiste gebruik of misbruik van de kanalen is strafbaar.

De meest gebruikte kanalen zijn:

Bovenstaande tabel kan fouten bevatten, raadpleeg altijd officiele bronnen.

Aansluiting marifoon

Een marifoon bestaat uit 3 basis delen. De marifoon zelf, de antenne en de antenne kabel. De marifoon dient op een handig goed uitleesbare positie te worden gemonteerd. In motor jachten is dit vaak de stuurstand of de navigatie hoek. De antenne moet een speciale marifoon antenne zijn. Deze antennes zijn al gekalibreerd op de juiste zend frequentie. De antenne moet zo hoog mogelijk (maar niet hoger dan 12 meter) worden gemonteerd. Hoe hoger de antenne, hoe beter het bereik. Antennes zijn meestal van RVS met soms een extra plastic (witte) laag als bescherming. Zorg er voor dat de antenne vrij staat en niet wordt gehinderd door b.v. staaldraden. Antennes mogen ook nooit dichter dan 1 meter bij een andere antenne staan.

De kabel tussen de marifoon en antenne is een speciale RG58 kabel met een impedantie van 50 Ohm. Dit is dus geen tv antenne kabel van 75 Ohm! Kabels zie je meestal in 2 diktes, de 6 en 10 mm kabels. De connecteren worden aan de kabel gesoldeerd. Dit moet altijd nauwkeurig gebeuren om storingen te voorkomen. Zorg altijd voor zo min mogelijk connecteren. Bij voorkeur loopt de kabel direct van marifoon naar antenne, zonder onderbrekingen.

De marifoon kan vaak uitgebreid worden met de volgende zaken:

• Externe luidspreker. Hiermee kan de marifoon als megafoon dienen en kun je vanuit de stuurstand praten tegen mensen op het dek of aan de wal. Soms kan via de externe luidspreker ook geluisterd worden zodat je ook antwoord terug krijgt. Deze laatste luister functie is erg handig bij b.v. bruggen en sluizen.
• Binnen luidspreker. De marifoon heeft vaak een kleine luidspreker welke in een rumoerige stuurhut soms lastig verstaanbaar is. Een extra binnen luidspreker biedt dan uitkomst.
• Extra handset. Bij een 2e stuurstand (b.v. buiten) is het vaak handig om ook de marifoon te kunnen bedienen. Sommige marifonen hebben de mogelijkheid voor een extra handset met daarop de belangrijkste marifoon knoppen.
• AIS display. Sommige marifonen zijn uitgerust met een ingebouwde AIS ontvanger en tonen een heel klein radar schermpje op de marifoon. Wel handig is dat deze marifonen ook kunnen communiceren met ander NMEA apparatuur zodat de AIS informatie ook op een plotter zichtbaar wordt.

Papierwerk

Voor het gebruik, of zelfs het bezig, van een marifoon is een certificaat en een licentie vereist. Het certificaat kan in Nederland behaald worden door het afleggen van een examen. Er zijn 3 certificaat niveaus.

• Basis certificaat marifonie – Voldoende voor bediening van (draagbare of vaste) marifoon op binnenwater evt. met AIS.
• Marcom-B – Beperkt certificaat voor de bediening van marifoon op hoog vermogen en DSC. Zowel theorie als praktijk examen. Bij bezit basis certificaat is alleen model GMDSS nodig. Noodzakelijk voor zee.
• Marcom-A – Algemeen certificaat voor de bediening van alle maritieme communicatie apparatuur.

Naast het certificaat is ook een licentie van Agentschap Telecom noodzakelijk. Deze licentie is eenvoudig aan te vragen wanneer je in het bezit bent van het juiste certificaat. Aanmelding kan online. Bij de licentie krijg je ook een roepnaam, ATIS code en MMSI nummer.

De roepnaam is de officiële naam waarop je je meld of mee aangeroepen wordt. De roepnaam bestaat uit 2 letter en 4 cijfers. De letter combinatie is per land toegewezen. Binnen Nederland zijn de letter combinaties nog verder uitgewerkt. Nederland gebruikt de range PA t/m PH.

ATIS (Automatic Transmitter Identification System) code is een code die bij elke uitzending wordt meegezonden. De code is een versleuteling van de roepnaam. Sommige stations of marifonen kunnen op een display aflezen wie een bericht heeft verstuurt via de marifoon. Het gebruik van een ATIS code is op de binnenwateren verplicht. Zenden met verkeerde of missende ATIS code is strafbaar. De ATIS code wordt geprogrammeerd in de marifoon en kan meestal niet meer gewijzigd worden. De ATIS code wordt na het einde van de transmissie verstuurd, op nieuwe marifonen is deze niet meer hoorbaar omdat deze in de marifoon wordt onderdrukt. Oude marifonen kennen nog wel de zogenaamde ATIS-boer aan het einde van een transmissie.

MMSI (Maritime Mobile Service Identity) nummer is de code op zee wat ATIS is voor de binnenwateren. Een MMSI nummer bestaat uit 9 cijfers (in Nederland beginnend met 244 t/m 246). Deze code wordt meegestuurd in o.a. DSC boodschappen om zo snel een schip in nood te kunnen identificeren. Het MMSI nummer wordt echter ook in de binnenwateren gebruikt voor AIS.

Naast het toewijzen van deze bovenstaande codes wordt ook extra informatie over het schip en de bemanning geregistreerd. O.a. wordt de bereikbaarheid van de bemanning en achterblijvers geregistreerd, maar ook hoe het schip te herkennen is (kleur van romp, opbouw en zeilen). Tevens dient er aangegeven te worden welke apparatuur aan boord is (marifoon, portofoon, AIS etc.).

Gesprek

Een gesprek over de marifoon dient te voldoen aan speciale regels. Zo wordt er gebruik gemaakt van het NATO spellingsalfabet. En moeten gesprekken zakelijk en zo kort mogelijk zijn. Spreek altijd langzaam en duidelijk. Door ‘ruis’ kan een gesprek soms lastig te volgen zijn.

• Controleer altijd of de marifoon op het juiste kanaal staat.
• Luister vervolgens eerst of er geen ander gesprek gaande is.
• Druk nu de PTT knop in en hou deze tijdens het spreken vast.
• Wacht heel even (1 seconde) met spreken en geen rustig en duidelijk je boodschap.
• Sluit af met de term ‘OVER’ en laat de PTT knop los.
• Luister naar een reactie en geen antwoord op gelijke wijze zoals hierboven beschreven.
• Een gesprek eindigt met de term ‘UIT’ i.p.v. ‘OVER’ (de term ‘over en uit’ bestaat niet, je zegt dan eigenlijk, ik ben uitgepraat en als jij nog iets te zeggen hebt luister ik toch niet).
• Bevestig altijd wat er is gezegd en als je het niet goed verstaan hebt, vraag het opnieuw.

Een gesprek over een marifoon loopt altijd via vaste regels. Er zijn zelfs een 3-tal speciale gesprekken voor nood verkeer.

Normaal gesprek

De oproep van een andere marifoon gebruiker (ander schip, brug, sluis, haven etc.) verloopt als volgt:

De naam van het op te roepen radio station (max. 3x herhalen)

HIER IS naam en roepnaam van het oproepende station (max. 3x herhalen)

Bericht

OVER

Het antwoord wordt dan:

Naam van oproepende station

HIER DE naam van opgeroepen station

Antwoord bericht

OVER

Het op te roepen station kan een ander schip zijn, maar kan ook een haven, brug of sluis zijn. Gebruik dan de naam van de haven, brug of sluis. Wanneer de naam van een schip niet bekend is kan ook gerefereerd worden naar de positie van het schip. B.v. Wit motorjacht varende voor de haven ingang.

Nood oproep

Noodoproep mag alleen als er direct (levens)gevaar is voor het schip of de opvarende. Dus bij zinkend schip of brand. Ook man-over-boord is tegenwoordig een nood oproep. (vroeger was dit een spoed oproep).

Selecteer kanaal 10 of het lokale blokkanaal, of op groot water kanaal 16.

De nood oproep gaat als volgt:

MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY

DIT IS DE naam en roepnaam (3x herhalen)

Wacht vervolgens enkele seconden en ga verder met:

MAYDAY

DIT IS DE naam en roepnaam

Positie schip

Aard van ongeval

Welke hulp is nodig

Aantal opvarende

Eventueel andere informatie

Voorbeeld oproep:

MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY

DIT IS DE CALMAN PAPA ALFA VIER ZES ZES VIJF

CALMAN PAPA ALFA VIER ZES ZES VIJF

CALMAN PAPA ALFA VIER ZES ZES VIJF

MAYDAY

DIT IS DE CALMAN PAPA ALFA VIER ZES ZES VIJF

OP SNEKERMEER, TER HOOGTE VAN BOEI A23

SCHIP IS ZINKEND, HEB ONMIDDELLIJK HULP NODIG

VIER OPVARENDE WAARVAN 2 KINDEREN

OVER

Vaak zal een walstation direct reageren met een zogenaamd reçu.

MAYDAY

Naam en roepnaam van noodlijdend schip (3 maal)

HIER DE naam en roepnaam walstation

MAYDAY RECIEVED

Er volgt een korte pauze

MAYDAY

Naam en roepnaam van noodlijdend schip

HIER DE naam en roepnaam walstation

Informatie over welke hulp verlenen gaat worden, 
	vaak positie en snelheid van eventueel toekomende schepen.

Verwachte tijd van aankomst (ETA)

OVER

Mocht er geen walstation reageren dan kan een ander schip in de buurt het bericht doorgeven. Ook wanneer een schip in nood is, maar geen marifoon heeft of kan gebruiken, kan een ander schip een noodbericht doorsturen.

MAYDAY RELAY, MAYDAY RELAY, MAYDAY RELAY

DIT IS naam en roepnaam zendende schip (3 maal)

RELAY FOR naam en roepnaam van schip in nood

Korte pauze

MAYDAY RELAY

DIT IS naam en roepnaam zendende schip 

RELAY FOR naam en roepnaam van schip in nood

Positie schip

Aard van ongeval

Welke hulp is nodig

Aantal opvarende

Eventueel andere informatie

Tijdens een nood operatie kan er verzocht worden om geen ander verkeer toe te staan. Dan wordt de term ‘SILENCE MAYDAY’ of ‘SILENCE DISTRESS’ uitgezonden. Op dat moment geldt er een zendverbod op het bewuste kanaal voor alle stations die niet betrokken zijn bij het reddingsactie. De stilte periode wordt altijd afgesloten met ‘SILENCE FINI’. Hierna mogen anderen weer gebruik maken van het kanaal.

Spoed oproep

Spoed oproep wordt gebruik om direct hulp in te roepen bij een situatie die niet levens bedreigend is maar wel gevaar aan schip, bemanning over overig verkeer oplevert. B.v. een schip met motor pech midden in een druk vaarwater.

Voorbeeld van een spoed oproep:

PAN PAN, PAN PAN, PAN PAN

ALL SHIPS, ALL SHIPS, ALL SHIPS

DIT IS naam en roepnaam zendende schip (3 maal)

Inhoud van het bericht.

Veiligheids oproep

Een veiligheids oproep doe je op het moment dat je iets ziet of tegenkomt dat direct gevaar oplevert voor het overige verkeer. Dit kan b.v. een drijvend object zijn dat groot genoeg is om schade te kunnen veroorzaken (b.v. een container of een ijsberg).

Een veiligheids oproep verloopt als volgt:

SECURITÉE, SECURITÉE, SECURITÉE

ALL SHIPS, ALL SHIPS, ALL SHIPS

DIT IS naam en roepnaam zendende schip

Inhoud van het bericht.

END OF MESSAGE, OUT

DSC

Digital Selectiv Calling is een speciale functie voor het GMDSS systeem (Global Maritiem Distress en Safety System). DSC is een digitale zend/ontvangst voorziening op een marifoon. Middels één knop kun je aangeven dat je in nood bent en hulp nodig hebt. Het DSC systeem zend dan direct een noodoproep uit met gegevens als je registratiecode en de exacte locatie op basis van een aangesloten GPS. Alle schepen in de omgeving krijgen deze melding op een display. Het systeem blijft continue uitzenden en krijgt zelfs bevestiging van andere DSC apparaten dat het bericht ontvangen is.

Echter is DSC alleen bestemd voor zee en niet voor de binnenwateren. Op binnenwateren wordt er zelfs niet uitgeluisterd! Er zijn ook diverse typeringen voor DSC. Met alleen een basis certificaat mag alleen DSC Klasse C aan boord zijn. Overige classes vereisen een Marcom B certificaat.

AIS

Automatic Identification System (AIS) is een wereldwijd systeem voor het automatisch identificeren en volgen van het scheepvaart verkeer. AIS maakt gebruik van de marifoon kanalen en is dus eigenlijk een marifoon. Voor AIS is minimaal het basis certificaat vereist, geldt ook voor alleen uitluisteren.

Alle beroepsvaart in Nederland is verplicht om een AIS systeem aan boord te hebben. Voor de plezier vaart is dit (nog) niet verplicht. Een AIS systeem zend regelmatig het registratie nummer, positie, snelheid en richting uit. Andere schepen met AIS ontvangen deze informatie. Meestal wordt alle AIS informatie welke ontvangen wordt geplot op een navigatie scherm of radarscherm. Zo kan elk schip met AIS exact zien wie er in de buurt is en welke richting de anderen schepen op varen. Vaak is een AIS systeem voorzien van een aanvaring alarm. Wanneer het AIS systeem ziet dat er kans is op een aanvaring, slaat deze alarm.

Er zijn 2 typen AIS systemen, de class A en de class B. Class A is verplicht voor alle zeegaande- en beroepsvaart. Dit is een uitgebreid systeem waarmee ook route informatie wordt uitgezonden. De class B AIS systemen (ook wel inland-AIS genoemd) zijn speciaal ontwikkeld voor de recreatievaart. Deze systemen zijn een stuk goedkoper, maar geven ook beperkte informatie door.

Daarnaast is er verschil tussen een AIS transponder en een AIS receiver. Een AIS receiver kan alleen AIS signalen van andere schepen ontvangen, en plot deze meestal op een navigatie scherm. Voor de pleziervaart welke regelmatig op grote kanalen en rivieren vaart is dit erg handig. Je kunt dan namelijk op het navigatie scherm (laptop of tablet) zien welke beroepsvaart waar vaart in je directe omgeving. Je ziet dan ook het vrachtschip net om de hoek of aan de andere kant van de brug. Zeker bij oversteken of opvaren van een groot water is dit erg behulpzaam. Sommige marifonen hebben een ingebouwde AIS ontvanger.

Een AIS transponder heeft naar een receiver ook een zend installatie voor AIS berichten. De AIS transponder stuurt op basis van de GPS gegevens je locatie en koers informatie uit. Zo kun je niet alleen de beroepsvaart zien, maar zien ze jou ook (al zullen ze daar weinig rekening mee houden). Een AIS transponder heeft een eigen marifoon antenne en vaak een eigen GPS ontvanger. Letop, er zijn speciale goedkope AIS antennes, maar deze zijn alleen voor AIS ontvanger en niet voor transponders. Een transponder heeft een volwaardige marifoon antenne nodig.

AIS signalen worden op basis van snelheid van het schip uitgezonden. Een stilliggend schip zend elke 3 minuten een bericht uit, maar een schip met een snelheid van 23 knopen of meer zend elke 2 seconden een bericht uit. Wanneer het druk is met AIS berichten zal een class B transponder alleen uitzenden wanneer er ‘ruimte’ is. Een class A heeft dan voorrang. Dit kan voorkomen bij o.a. groten havens. Helaas weet je dus nooit zeker of een ander je wel ‘ziet’, vertrouw dus nooit alleen op AIS!

Aansluiting AIS

Er zijn grofweg 3 verschillende type AIS apparatuur voor de pleziervaart. Een AIS receiver, marifoon met ingebouwde AIS receiver en een AIS transponder. Een marifoon met ingebouwde AIS receiver heeft ook een zogenaamde antenne splitter ingebouwd. Zodoende heeft deze marifoon maar één antenne nodig.

Bij een losse AIS receiver of transponder is een aparte marifoon antenne nodig. Of een extra marifoon antenne splitter. Voor een AIS receiver geldt dat er goedkope speciale AIS antennes bestaan. Ook bestaan er speciale goedkope AIS splitters speciaal voor AIS receivers. Dit werkt dus alleen met een AIS receiver en niet met een transponder.

Voor een AIS transponder is een echte AIS antenne noodzakelijk. Wel zijn er AIS transponder splitters, maar deze zijn vaak meer dan het dubbele van een goede marifoon antenne. Heb je helemaal geen ruimte voor een extra antenne, of wordt het lastig de antenne kabel op de juiste plek te krijgen is een AIS transponder splitter een oplossing.

Met de AIS receiver ben je klaar, maar voor een AIS transponder heb je nog een GPS nodig. Soms is er al een GPS ontvanger ingebouwd in een class B transponder, maar deze werkt alleen als de transponder direct zicht naar buiten heeft. Dus b.v. in de kuip of op het dashboard van de stuurhut. Een externe GPS ontvanger is vaak handiger en betrouwbaarder. Je kunt een GPS via een NMEA koppeling delen met meerder gebruikers, maar persoonlijk vindt ik dat een AIS transponder een veiligheidsvoorziening is. En dan geldt hoe minder componenten hoe betrouwbaarder. En een extra antenne en GPS ontvanger op een toch al dure AIS transponder mag dan ook wel. Er zijn transponders met een scherm, maar de meesten hebben alleen een private of silence knop. Met deze knop kun je het uitsturen van de AIS berichten uitzetten. Je bent dan niet meer te zien of te volgen. De transponder kan dan ook weggewerkt worden in een kastje zodat deze niet direct in het zicht zit.

Voetnoot

Hoewel een marifoon (nog) niet verplicht is, is dit ook voor de binnenwateren een belangrijk stuk veiligheid. Een mobiele telefoon is absoluut geen vervanger voor een marifoon. Met een marifoon heb je altijd direct contact met iedereen om je heen. Probeer aan 112 maar eens exact uit te leggen waar je bent, mocht je mobiel bereik hebben.

Afgelopen zomer heb ik een aantal situaties meegemaakt waarbij het wel erg handig was om een marifoon te hebben. Ook voordat ik een marifoon had waren er momenten dat ik erg graag direct met dat vrachtschip zou kunnen praten om te vragen wat hij nu exact wil, voordat hij mij bijna klem tegen de wal aan drukt.

Een andere erg handige toevoeging is een AIS ontvanger. Zeker bij grote kanalen is het handig om exact te zien waar grote vrachtschepen zich bevinden, en dan met name welke kant ze op varen.